ΓΝΩΣΤΕΣ, ΙΣΩΣ ΚΑΙ ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ

ΓΝΩΣΤΕΣ, ΙΣΩΣ ΚΑΙ ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΛΕΥΡΕΣ

ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ

Ο αθλητισμός στην αρχαία Ελλάδα ήταν τρόπος ζωής, βιοτική και βιολογική ανάγκη, που απέβλεπε στη βελτίωση του ανθρώπου ως ενιαίου ψυχοσωματικού όντος και την ένταξή του στο κοινωνικό σύνολο με πρότυπα που η ίδια η πολιτεία θέσπιζε. Στηριζόταν, βέβαια, στην πλούσια μυθολογία της, στην φιλοσοφική σκέψη και άποψη, που διαχρονικά συνέβαλε αποφασιστικά στη δημιουργία του αθλητικού ιδεώδους με αποκορύφωμα το ολυμπιακό ιδεώδες, που μέχρι σήμερα είναι παγκόσμια αποδεκτό. Ουσιαστικά οι αρχαιοέλληνες χρησιμοποίησαν και το ανθρώπινο σώμα ως μέσο για να εμπεδώσουν οι πολίτες μέσα από την αγωνιστική  αθλητική κίνηση τις έννοιες, αλληλεγγύη, αυτοσεβασμός, «συνασπισμός» «ευ αγωνίζεσθε» κλπ και με τον τρόπο αυτό πέρασαν στην ελληνική κοινωνία τις ιδέες εκείνες που συνετέλεσαν αποφασιστικά στη διαμόρφωση ενός οικουμενικού αθλητικού πολιτισμού. Η δια του σώματος ψυχοσωματική αγωγή είχε σαν απαύγασμα και τη δημιουργία μιας πολεμικής μηχανής, που ήξερε πώς να αμύνεται και να επιτίθεται.

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ + ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ = ΟΛΥΜΠΙΣΜΟΣ

           Σχετικές απόψεις Αρχαιοελλήνων φιλόσοφων

Ο όρος φιλοσοφία, διεθνής σήμερα, είναι δημιούργημα των αρχαιοελλήνων. Ετυμολογικά σημαίνει την αγάπη προς την σοφία, τον έρωτα προς τη γνώση που δεν είναι μια σταθερή πραγματικότητα, που όταν βρεθεί διαρκώς υπάρχει, όπως κάποια εφεύρεση. Η γνώση είναι μια σκέψη που μπαίνει σε δοκιμασία και δείχνει ότι η αληθινή πνευματική ζωή δεν υπάρχει στην κατοχή μιας δήθεν αλήθειας που αποκτήθηκε, αλλά στην εργασία για εύρεση της αλήθειας. Ο φιλόσοφος Πλάτων,  δέχεται πως η σοφία ανήκει μόνο στον Θεό, ενώ στον άνθρωπο η φιλοσοφία.

Αντικείμενο της φιλοσοφικής έρευνας υπήρξε και ο ίδιος ο άνθρωπος, ο ρόλος και οι ευθύνες του μέσα στην πολιτεία, αλλά και οι ευθύνες της πολιτείας απέναντι του. Με βάση τις θρησκευτικές, τις ηθικές και τις κοινωνικοπολιτικές  αρχές που η κάθε πολιτεία θέσπιζε, εκφράστηκαν φιλοσοφικές απόψεις, με στόχο τη δημιουργία του τέλειου πολίτη, του «καλού και αγαθού».  Παράδειγμα, κατά τους Ομηρικούς χρόνους, πρότυπο ανδρός ήταν ο Ηρακλής ο οποίος συνδύαζε σε τέλειο βαθμό την ανδρική δύναμη και το ηρωικό πνεύμα.

Επειδή μεταξύ των μορφωτικών αγαθών που χρησιμοποιήθηκαν ως μέσο αγωγής για τη δημιουργία του ιδεώδους πολίτη ήταν και η γυμναστική, παραθέτουμε σχετικές με τη γυμναστική φιλοσοφικές θέσεις αρχαιοελλήνων. Ουσιαστικά οι αρχαιοέλληνες χρησιμοποίησαν και το ανθρώπινο σώμα κατά την άσκηση, ως μέσο για να περάσουν στους ασκούμενους τις φιλοσοφικές απόψεις για τις έννοιες πολίτης και πολιτεία. Από το πάντρεμα της διαρκούς φιλοσοφικής αναζήτησης με τη γυμναστική, τα ιατρικά και παραϊατρικά επαγγέλματα γεννήθηκε το αθλητικό ιδεώδες, που στη διαχρονική του πορεία διαμόρφωσε το πνεύμα των Ολυμπιακών αγώνων (Ολυμπισμός), που χάνεται στα βάθη του χρόνου και που αποτυπώνεται παραστατικότατα στην Ελληνική μυθολογία και ιστορία αλλά και σε διάφορες μορφές τέχνης (αγγειογραφία, γλυπτική κλπ).

ΠΛΑΤΩΝ (427 – 347 π.Χ)

Κατά τον Πλάτωνα, ένα άτομο δεν μπορεί  να νοηθεί ότι ζει σε μια πολιτεία και δεν μπορεί να έχει άλλες επιδιώξεις στη ζωή του παρά μόνο τις ίδιες με την  πολιτεία, η οποία θέτει ως στόχο τη διάπλαση του τέλειου πολίτη.  Για την επίτευξη του στόχου αυτού, καθιέρωσε το πολιτικό ιδεώδες της αγωγής και της μόρφωσης του πολίτη από  σωματικής, πνευματικής και ψυχικής πλευράς.

Ο Πλάτων ως σκοπό της διδασκαλίας της γυμναστικής δέχεται την αγωγή του σώματος και της ψυχής, διότι η γυμναστική και η μουσική είναι αδελφές και κατά συνέπεια τείνουν στο αυτό. Η γυμναστική, έλεγε, πρέπει να διαρκεί μέχρι το τέλος της ζωής και η ύλη της  να περιορίζεται μόνο σε ασκήσεις, οι οποίες συντείνουν στην υγεία, το κάλλος και την ανδρεία και να προπαρασκευάζουν τους πολεμιστές.

«Μία δε σωτηρία προς άμφω, μήτε την ψυχήν άνευ σώματος κινείν, μήτε σώμα άνευ ψυχής, ίνα αμυνομένω γίγνησθον ισορρόπω και υγιή».

«Μία δε είναι η λύτρωση και των δύο μαζί (ψυχής και σώματος), ούτε τη ψυχή να ασκούμε  χωρίς το σώμα, ούτε το σώμα χωρίς τη ψυχή, για να είναι, όταν αμύνονται, ισοδύναμα και υγιή».

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: (384 -323 Π.χ).

 Γιος του Νικόμαχου, που ήταν γιατρός του Βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα.

«Υπεροχής επιθυμεί η νεότης, η δε νίκη υπεροχή τις εστίν».

Κατά τον Αριστοτέλη, η γυμναστική οφείλει να προηγείται στη διδασκαλία, διότι η σωματική ανάπτυξη προηγείται των άλλων αναπτύξεων. Πρέπει να αποβλέπει στην ευρωστία του σώματος και όχι στη δημιουργία αθλητικών και πολεμικών σωμάτων, δηλαδή βάναυσων και ανελεύθερων.

Ως γιος γιατρού καθορίζει τα της σωματικής αγωγής με λεπτομέρεια και απαιτεί αυτή να αρχίζει πριν συλληφθεί το παιδί  και τονίζει ότι οι γονείς πρέπει να πληρούν ορισμένους όρους που αφορούν το γάμο, την εγκυμοσύνη, το θήλασμα, τα παιχνίδια και γενικά την φυσική αγωγή. Υποστηρίζει ακόμη πως η συστηματική διδασκαλία της γυμναστικής πρέπει ν΄ αρχίζει με την είσοδο των παιδιών στο σχολείο, να  βαίνει κλιμακωτά από απλές και εύκολες ασκήσεις σε πιο σύνθετες και δυσκολότερες, για να μη παρακωλύεται η σωματική και η πνευματική ανάπτυξη.

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ ,(436 – 388 π.Χ)

Αθηναίος ρήτορας

Πίστευε στο δυνατό της αγωγής αλλά όχι στο παντοδύναμο αυτής. Κατατάσσοντας αξιολογικά τους τρεις παράγοντες που προσδιορίζουν την αγωγή, απέδιδε μεγαλύτερη αξία στις προδιαθέσεις, και έλεγε πως οι ευφυείς μαθητές είναι παιδιά των θεών. Σε δεύτερη μοίρα έθετε την άσκηση «ΕΝΤΡΙΒΕΙΣ ΓΕΝΕΣΘΑΙ ΚΑΙ ΓΥΜΝΑΣΘΗΝΑΙ ΠΕΡΙ ΤΗΝ ΧΡΕΙΑΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑΝ» που τη θεωρούσε απαραίτητη για την ηθική πρόοδο του ατόμου. Στην τελευταία μοίρα έθετε τη διδασκαλία.

ΣΤΩΙΚΟΙ[1] (308 π.Χ.)  

(1] Ιδρυτής της Στωικής Σχολής - Στοάς- ήταν Ο Ζήνων (334 - 264 π.Χ)  από το Κίτιο της Κύπρου.

Κατά τους Στωικούς, η γυμναστική δεν επιδιώκει ως αυτοτελή σκοπό τη βελτίωση του σώματος, αλλά τίθεται στην υπηρεσία της αγωγής του πνεύματος και της ψυχής, διότι  η Στοά τις σωματικές αρετές, την υγεία, την ευεξία, την ισχύ, το κάλλος κ.λ.π. δεν τις θεωρεί αυτοτελείς αξίες, αλλά εξυπηρετικές της αρετής.

Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό στοιχείο της φιλοσοφικής σκέψης των Στωικών είναι το ότι πίστευαν πως η αγωγή και η παιδεία δεν είναι αγαθό των λίγων, αλλά ανεξαίρετα όλων των ανθρώπων, οι οποίοι είναι μέλη μιας πανανθρώπινης κοινωνίας στην οποία επικρατεί απόλυτη ισότητα. Με τη λογική αυτή η Στοά απαιτεί την κατάργηση της δουλείας ατόμων και  λαών και καθιστά την αγωγή και την παιδεία γενική για όλους τους λαούς, για όλα τα άτομα, αδιακρίτως φύλου, επαγγέλματος κλπ. Τη γυναίκα την ανυψώνει στο επίπεδο του άνδρα, επειδή δεν υπολείπεται κατά την φύση και την αρετή, την αναγνωρίζει ως συνεργάτιδα του άνδρα και απαιτεί να έχει την ίδια αγωγή και μόρφωση με αυτόν, να επικοινωνεί ελεύθερα και να συμμετέχει στον κοινωνικό και δημόσιο βίο.

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

(5^ος  – 4^ος  αι. π.Χ.)

 «Οι άνθρωποι πρέπει να φροντίζουν περισσότερο  για την ψυχή τους παρά για το σώμα τους, διότι η τελειότητα της ψυχής επανορθώνει τις αδυναμίες του σώματος».

ΑΡΙΣΤΙΠΠΟΣ [2]

[2] Αρίστιππος: Ιδρυτής της Κυρηναϊκής Σχολής, μαθητής του Σωκράτη (435 - 356 π.Χ.)

«Η εσωτερική ελευθερία εξασφαλίζεται, όταν ο άνθρωπος δεν θέτει μακρινούς σκοπούς, μακρινές επιδιώξεις(στόχους), διότι τότε γίνεται δούλος των σκοπών αυτών, αλλά αρκείται στην ηδονή του άμεσου παρόντος».

ΣΠΑΡΤΗ

Η Σπάρτη λόγω φύσης και θέσης (περιτριγυρισμένη από εχθρούς), είχε ένα αυστηρό στρατιωτικό σύστημα αγωγής. Μεταξύ των μαθημάτων που διδάσκονταν οι νέοι ήταν η γυμναστική, τα ψυχαγωγικά παιχνίδια , οι ορχηστικές ασκήσεις θρησκευτικού χαρακτήρα και οι πυρρίχιοι πολεμικοί χοροί επίθεσης και άμυνας, που συνοδεύονταν με ανάλογη μουσική.

Η αγωγή των γυναικών στη Σπάρτη άγγιζε τα όρια της χειραφέτησης, μια και αυτές επικοινωνούσαν και συναναστρέφονταν ελεύθερα με το ανδρικό φύλο έξω από τα σπίτια, στους δρόμους. Η ζωή τους στην ύπαιθρο, η άσκηση και η εργασία είχαν ως στόχο τη δημιουργία υγιών, ωραίων και  σφριγηλών νεανίδων, αυριανών μητέρων υγιών επιγόνων.

ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ

Κατά τη μυθολογία, επειδή ο Κρόνος ,πατέρας του Δία, δεν ήθελε  η σύζυγός του Ρέα να γεννήσει αγόρι που στη συνέχεια θα του έπαιρνε την εξουσία, κάθε φορά που αυτή  γεννούσε αγόρι, το έτρωγε. Τη νύχτα που επρόκειτο να γεννηθεί ο Δίας, έβαλε η Ρέα Κουρήτες να κερνούν κρασί στον Κρόνο για να τον μεθύσουν και  ένοπλους χορευτές να χορεύουν πυρρίχιο χορό γύρω από την φωτιά, οι οποίοι χορεύοντας χτυπούσαν ασπίδες και σπαθιά για να μην ακούσει ο Κρόνος το κλάμα του νεογέννητου. Παρόλα αυτά ο Κρόνος άκουσε το κλάμα του νεογέννητου και ζήτησε να το φέρουν για να το φάει. Οι Κουρήτες έσφαξαν ένα κατσίκι, το έγδαραν, γύρισαν το δέρμα του ανάποδα, το γέμισαν με πέτρες και το έδωσαν στον Κρόνο να το φάει, πράγμα και που έκανε καθώς ήταν μεθυσμένος.

Ο Ιδαίος Ηρακλής μαζί με τους αδελφούς του, συνολικά πέντε, (Ιδαίοι Δάκτυλοι) ανέλαβε να προστατέψει τον μικρό Δία. Με πλοίο έφτασαν στην Πελοπόννησο και επέλεξαν ως καταφύγιο την Ολυμπία, για να μη τους βρει ο Κρόνος. Για να τιμήσει ο Ηρακλής τους θεούς που τους βοήθησαν οργάνωσε αγώνα δρόμου με έπαθλο κότινο [i].

Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις , αγώνες οργάνωσε  ο Ενδυμίων[ii], γιός του Αεθλίου[iii] και εγγονός του Δευκαλίωνος[iv], καθώς και ο Όξυλος, βασιλιάς της Ήλιδος. Αλλά, κατά την επικρατέστερη παράδοση, τους αγώνες ίδρυσε ή ανακαίνισε ριζικά ο Πέλοψ, γιός του Ταντάλου, αφού ήλθε από τη Φρυγία και νίκησε σε αρματοδρομία τον βασιλιά της Πίσας Οινόμαο, παίρνοντας ως έπαθλο τη βασιλεία και την κόρη του Ιπποδάμεια.

Με την κάθοδο των Δωριέων  ακολουθεί η πτώση του μυκηναϊκού πολιτισμού, η μετακίνηση Ελληνικών φύλων, η σύγκρουση των Ηλείων και των Πισατών για την κατοχή της Ολυμπίας και έτσι, οι αγώνες παραμελούνται και  ξεχνιούνται. Αναδιοργανωτής των αγώνων στα ιστορικά χρόνια αναφέρεται ο βασιλιάς των Ηλείων Ίφιτος και σαν συμβατική αρχή της πρώτης Ολυμπιάδας υπολογίζεται το έτος 776 π.Χ. Σταδιονίκης στην Ολυμπιάδα αυτή ήταν ο Ηλείος Κόροιβος.

Αξιοσημείωτο είναι ότι τα ιστορικά γεγονότα καταγράφονται χρονικά με βάση τις ολυμπιάδες. Ένα δεύτερο είναι πως σε κάθε ολυμπιάδα, μετά τον αύξοντα αριθμό,  καταγράφεται το όνομα του σταδιονίκη και η πόλη για την οποία αγωνίστηκε. 1^η  Ολυμπιάδα, σταδιονίκης Κόροιβος ο Ηλείος. Η ιδιαίτερη αυτή τιμή δίδονταν στους σταδιονίκες γιατί θεωρούνταν ως οι καλύτεροι πολεμιστές στα πεδία των μαχών επειδή  με την ταχύτητα των ποδιών αιφνιδίαζαν κατά την επίθεση, ταυτόχρονα όμως απέφευγαν βέλη και ακόντια.

Στην Ολυμπία οι αθλητές αγωνίζονταν γυμνοί γι΄ αυτό και οι αγώνες επονομάζονται και γυμνικοί. Πρώτος Ολυμπιονίκης που αγωνίστηκε γυμνός, κατά τον Παυσανία, είναι ο σταδιονίκης Όρσιππος από τα Μέγαρα στη 15^η  Ολυμπιάδα (720 π.Χ.) όταν κατά τη διάρκεια του αγώνα, άθελά του, του έφυγε το περίζωμα.

Από την πρώτη Ολυμπιάδα,  776 π.Χ μέχρι και την τελευταία 393 μ.Χ, οπότε και καταργήθηκαν με διάταγμα του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Θεοδοσίου Α΄, στα 1168 χρόνια διοργανώθηκαν 293 Ολυμπιάδες και τελούνταν στο χώρο της Ολυμπίας. Με την κατάκτηση της  Ελλάδας από τους Ρωμαίους και  τη λαφυραγώγηση του Ιερού χώρου της Ολυμπίας από τον Σύλλα, (Ρωμαίο πολιτικό και στρατιωτικό,  δικτάτορα της Ρώμης από το 82 έως το 79 π.Χ), η 175^η  Ολυμπιάδα (80 π.Χ.), μεταφέρθηκε στη Ρώμη.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ

ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

« …. Ο σοφός, κατά τον Πλάτωνα , αυτός που συμβουλεύει να γνωρίσουμε τους εαυτούς μας, την ψυχή μας κύρια διατάσσει να γνωρίσουμε, γιατί όποιος περιορίζεται στη γνώση μόνο του σώματος, γνωρίζει μόνο μέρος του εαυτού του και όχι το σύνολο».  (ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ  ΚΣΤ΄)  (452 – 404 π.Χ.)

Όπως προαναφέρθηκε, οι αθλητές δεν γυμνάζονταν μόνο υπό την επίβλεψη προπονητή ο οποίος εκτός των ασκήσεων που υπεδείκνυε  έπρεπε να κέρδιζε το σεβασμό και την εμπιστοσύνη  των ασκουμένων, που σήμαινε πως έπρεπε να έχει και ψυχοκοινωνικές γνώσεις. Στα γυμναστήρια και στις παλαίστρες σύχναζαν φιλόσοφοι οι οποίοι μετέδιδαν  στους αθλούμενους απόψεις για τις έννοιες πολίτης και πολιτεία, θρησκεία, οικογένεια και φυσικά για την αλληλεπίδραση σώματος και ψυχής μέσα από την άθληση.

Η ψυχοσωματική προετοιμασία των αθλητών για τον αγώνα την εποχή εκείνη όχι μόνο δεν υστερεί σε τίποτε από το σήμερα αλλά ίσως και  να υπερτερεί. Εντυπωσιακά είναι τα παρακάτω αναγραφόμενα απόσπασμα:

Κατά το Φιλόστρατο «….πρέπει οι αθλητές να προσέχουν και να υπολογίζουν τον προπονητή τους …γιατί ο γυμναστής πρέπει να έχει κάποιο δικαίωμα παραπάνω  απ΄ όσο  έχουν οι Ελλανοδίκες στην Ολυμπία».

Τον θάνατο του παγκρατιαστή Αρραχίωνα, Ολυμπιονίκη στην 52^η  (572^η  π.Χ.) και 53^η  Ολυμπιάδα , ο  Φιλόστρατος τον αποδίδει στον γυμναστή του Ερυξία, όταν αγωνιζόμενος στην 54^η Ολυμπιάδα  βρέθηκε σε δύσκολη θέση από ασφυκτική λαβή του αντίπαλού του. Τη στιγμή εκείνη ο Ερυξίας του φώναξε:

-          Είναι προτιμότερο να πεθάνεις στην Ολυμπία παρά να «απαγορεύσεις».

Ο Αρραχίων σε μια ύστατη προσπάθεια, άρπαξε το μεγάλο δάκτυλο ενός ποδιού του αντιπάλου και με όση στερνή πνοή και δύναμη του απέμεινε το έσπασε. Σήκωσε τότε, από τον πολύ πόνο, το χέρι του  ο αντίπαλός του ενώ σχεδόν ταυτόχρονα ο Αρραχίων έπεφτε νεκρός. Οι Ελλανοδίκες στεφάνωσαν νεκρό τον Αρραχίωνα, όχι γιατί πέθανε, αλλά γιατί ο αντίπαλός του απαγόρευσε (δέχτηκε την ήττα).

Ένα άλλο παράδειγμα αφοσίωσης και πειθαρχίας αθλητή αλλά και επινοητικότητας του προπονητή περιγράφει ο Φιλόστρατος. Ο προπονητής του αθλητή Πρόμαχου από την Πελλήνη πριν από μια Ολυμπιάδα, αντελήφθη πως ο αθλητής του είναι ερωτευμένος με μια κοπελιά.

-          Πρόμαχε, του είπε, ξέρω πως είσαι ερωτευμένος και δεν στο λέω για να σε κατηγορήσω∙ να σε βοηθήσω θέλω και είμαι πρόθυμος να πω δυο καλά λόγια στην κοπελιά.

Κοκκίνισε ο Πρόμαχος. Μετά από δυο μέρες, χωρίς καν να συναντήσει την κοπέλα ο προπονητής του, του λέει:

-          Καθόλου ανάξιο της αγάπης της  δεν σε θεωρεί η κοπέλα∙ μόνο που θα επιθυμούσε πολύ νικητής να βγεις στην Ολυμπία.

Ακούγοντας αυτά ανακουφίστηκε και έτσι αφοσιώθηκε στην προπόνηση και νίκησε στην Ολυμπία.

Συμβουλές προπονητή σε πυγμάχο:

-….Εδώ, στην Ολυμπία, χρειάζεται δύναμη και φρόνηση. Η δύναμη να βρίσκεται κάτω πάντα από τον σίγουρο έλεγχο του μυαλού, που προφταίνει να οδηγεί τις κινήσεις με σοφία και ψυχραιμία. Η επίθεση να γίνεται έπειτα από μελέτη του αδύνατου σημείου, επάνω στον αντίπαλο. Η άμυνα να συνδυάζεται με τέχνη. Έτσι εκνευρίζεται ο αντίπαλος καθώς βλέπει να χάνεται η επίθεση που είχε σχεδιάσει και την ξεκίνησε σίγουρος για την επιτυχία της. Ποιος μπορεί να μας πει πως από τον σωματικό αγώνα λείπει ο πνευματικός;  Μόνο ένας μέτριος αγωνιστής παραβλέπει τον ψυχολογικό κάματο, που μπορεί να προσφέρει στον αντίπαλο η μελετημένη, καταπονητική, ψύχραιμη άμυνα…

Ο Φιλίνος γιος του Ηγέπολη από την Κω είχε νικήσει στάδιο δρόμο στην Ολυμπία στην κατηγορία παίδων και ετοιμαζόταν για την επόμενη Ολυμπιάδα προπονούμενος στο γυμναστήριο της Κω. Εκεί σύχναζε και ο Νίκανδρος  που φημιζόταν ως ένας από τους πιο σοφούς και μυαλωμένους δασκάλους της Κω, συζητούσε με τον Φιλίνο και τον δίδασκε διαλεκτικά:

-            Λοιπόν Φιλίνε δε μου είπες τι σκέφτεσαι∙ Θα ταξιδέψεις στη κοιλάδα του Αλφειού για τον μεγάλο αγώνα;

-            -Όπως και την άλλη φορά σεβαστέ Νίκανδρε. Δε βλέπω δα, σαν τι το ξεχωριστό πρέπει να κάνω…

-            Να μια απάντηση παιδιού. Ξεχνάς πως τώρα πια είσαι άνδρας;

-            Μα τον Ασκληπιό, Νίκανδρε, πάντα με γρίφους αποφαίνεσαι. Κάτι άλλο θαρώ στριφογυρίζει στο μυαλό σου.

-            Καλά είναι να γνωρίζεις Φιλίνε ότι στην απροσπέλαστη Ολυμπία, δεν αρκεί το δυνατό ανδρικό κορμί, αν δεν το συνοδεύει φρόνιμο, πηγμένο μυαλό.

Από τα προαναφερόμενα δεν πρέπει να συμπεράνουμε ότι όσοι αθλούνταν με την προαναφερόμενη αγωγή γίνονταν τέλειοι πολίτες, «καλοί κ΄ αγαθοί».

Κατά τον Παυσανία, …ο Χαίρων από την Πελλήνη που κέρδισε δυο νίκες πάλης στα Ίσθμια και τέσσερις στην Ολυμπία,  όχι μόνο τη φιλοσοφία του Πλάτωνα σπούδασε, αλλά και του Ξενοκράτη. Ανακατεύτηκε με την πολιτική, κατάλυσε το δημοκρατικό πολίτευμα της Πελλήνης και δέχτηκε από τον Αλέξανδρο του Φιλίππου, το πιο επονείδιστο δώρο∙ να γίνει τύραννος της πατρίδας του (γύρω στο 330 π.Χ.)

ΤΙΜΕΣ ΚΑΙ ΠΟΙΝΕΣ ΣΕ ΑΘΛΗΤΕΣ .  «ΖΑΝΕΣ»

Οι Αρχαίοι Έλληνες από το πάντρεμα της φιλοσοφικής σκέψης με την άθληση προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια ανθρώπινη δημοκρατική κοινωνία γι’ αυτό και δημιουργούσαν, όπως προαναφέρθηκε, πρότυπα πολιτών προς μίμηση και από το χώρο του αθλητισμού. Οι Ολυμπιονίκες, ιδιαίτερα, αλλά και οι νικητές άλλων Πανελλήνιων αγώνων (Νέμεια, Πύθια, Ίσθμια) γίνονταν πρότυπα των πόλεων και τους αποδίδονταν ιδιαίτερες τιμές, όπως  το γκρέμισμα τείχους της πόλης για την οποία αγωνιζόταν, με τη λογική σκέψη πως με τέτοιους άνδρες η πόλη δεν είχε ανάγκη από τείχη. Μια δεύτερη τιμητική διάκριση ήταν το στήσιμο αγαλμάτων τους στις πόλεις τους  αλλά και στο χώρο της Ολυμπίας. Η ισόβια σίτιση των αθλητών στο Πρυτανείο έγινε σημείο αντιπαράθεσης μεταξύ μερικών αρχαίων φιλοσόφων. Ο Σωκράτης στην Απολογία του αξιώνει από την πολιτεία τη σίτισή του στο Πρυτανείο, υποστηρίζοντας πως αυτό αρμόζει στον πολίτη που έχει άριστο ήθος αλλά και φροντίζει για την πνευματική και ηθική ευεξία της πόλης, πολύ περισσότερο από κάποιον που έτυχε να νικήσει στην Ολυμπία.

Η ιδιαίτερη αυτή αίγλη που έχαιραν Ολυμπιονίκες και πόλεις Ολυμπιονικών, έγινε αιτία χρηματισμού αθλητών, ευτυχώς ελάχιστες φορές, για να αγωνιστούν ως πολίτες της πόλης που τους χρημάτιζε, ή χρημάτιζαν αντιπάλους για να βγουν νικητές. Ο Γαληνός κατήγγειλε τέτοιες τάσεις πλουτισμού αθλητών υπενθυμίζοντας την Αριστοτελική άποψη πως ο προσπορισμός χρημάτων από το σώμα και από την ομορφιά «κάλλος»  είναι ηθικά βάναυσος. Ο Φιλόστρατος υποστήριζε πως η αγοραπωλησία της νίκης είναι «ιεροσυλία»  και πως ο χρηματισμός είναι από τους παράγοντες εκείνους  που οδήγησαν τους αγώνες στην παρακμή. Για την καταστολή τέτοιων φαινομένων οι ελλανοδίκες επέβαλαν στους παραβάτες αυστηρότατες χρηματικές ποινές για το στήσιμο στην είσοδο του σταδίου της Ολυμπίας χάλκινων αγαλμάτων του Δία (ΖΑΝΕΣ). Τα πρώτα κρούσματα παραβάσεων (εξαγορά της νίκης  δια  χρηματισμού πέντε αντιπάλων) κατά τον  Παυσανία έγιναν την 96^η Ολυμπιάδα και σε ένα από τα έξι αγάλματα (ΖΑΝΕΣ ) που στήθηκαν (πέντε αυτών που εξαγοράστηκαν και ένα αυτού που τους χρημάτισε), έγραφε: «ΟΧΙ ΜΕ ΧΡΗΜΑΤΑ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΟΔΩΝ ΄Η ΤΗ ΡΩΜΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΕΠΙΔΙΩΚΕΤΑΙ Η ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΝΙΚΗ»  Κατ΄  άλλους οι πρώτοι που τιμωρήθηκαν για χρηματισμό και έστησαν ΖΑΝΕΣ είναι ο Θεσσαλός πυγμάχος Εύπωλος, στην 98^η Ολυμπιάδα (388 π.Χ.), καθώς επίσης και  τρεις από τους αντιπάλους του που χρηματίστηκαν.

Δικαίωμα των αθλητών ήταν να αγωνίζονται ως πολίτες οποιασδήποτε πόλης ήθελαν. Έτσι στην μακραίωνη ιστορία των Ολυμπιακών αγώνων βλέπουμε αθλητές να αγωνίζονται σε μια Ολυμπιάδα ως πολίτες μιας πόλης και στην επόμενη κάποιας άλλης. Οι λόγοι ποικίλουν . Τον αθλητή Εργοτέλη, γιο του Φιλάνορα από την Κνωσσό , τον έδιωξαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι από την Κρήτη και πήγε στην Ιμέρα της Σικελίας. Από τότε αγωνιζόταν ως πολίτης της Ιμέρας. Θύμωσαν οι Κρήτες, τον αποκήρυξαν  και απαγόρεψαν την επιστροφή του στην Κρήτη. Ένας άλλος Κρητικός ο Σωτάδης, νικητής δόλιχου στην 99^η Ολυμπιάδα (384 π.Χ.), αγωνίστηκε στην επόμενη (100^η ) ως Εφέσιος, μετά από χρηματισμό. Καταδικάστηκε σε εξορία αλλά και οι συγγενείς του εκδιώχθηκαν απ΄ το νησί. Ο Άστυλος ο Κροτωνιάτης , νίκησε σε τρεις συνεχόμενες Ολυμπιάδες, 73^η  (488 π.Χ.), 74^η (484 π.Χ.) και 75^η  (480 π.Χ.), στο στάδιο και στο δίαυλο ταυτόχρονα. Στην 73^η  αγωνίστηκε ως Κρωτονιάτης και οι συμπολίτες του μεταξύ των άλλων τιμών έστησαν άγαλμά του έξω από το ναό της Ήρας. Επειδή είχε προσωπική φιλία με τον τύραννο της Συρακούσας Ιέρωνα, στην 74^η Ολυμπιάδα για να τιμήσει τον άρχοντα φίλο του  αγωνίστηκε ως Συρακούσιος. Κανείς ιστορικός δεν τον κατηγόρησε για χρηματισμό ούτε  οι συμπολίτες του διαμαρτυρήθηκαν. Όταν όμως και στην 75^η Ολυμπιάδα χάρισε τη διπλή νίκη του στον Ιέρωνα και τις Συρακούσες  οι Κρωτονιάτες γκρέμισαν το άγαλμά του και για να τον τιμωρήσουν ακόμη πιο πολύ μετέτρεψαν το σπίτι του σε δεσμωτήριο.

Ποικίλες οι ποινές για παραπτώματα ολυμπιονικών αλλά όσο κι αν έψαξα δεν βρήκα καταδίκη σε θάνατο, όχι μόνον από συμπατριώτες τους αλλά και από αντιπάλους. Αντίθετα, υπήρχε σεβασμός και δέος για κάθε Ολυμπιονίκη. χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της δίκης του Ολυμπιονίκη παγκρατιαστή  Δωριέα του Ρόδιου ο οποίος σε μια ναυμαχία εναντίον του Αθηναϊκού στόλου αιχμαλωτίστηκε με άλλους συμπολεμιστές του και δικάζονταν στον Άρειο Πάγο:

………………………………………………………………………………………………..   Κατήγορος: « - .Οι νόμοι μας άρχοντες δικαστές ορίζουν σαφώς. Τίμημα του αιχμαλώτου θάνατος. Και το όνομα του εχθρού μας Δωριέας ο γιος του Διαγόρα………

-  Θάνατος….   θάνατος ….. φωνάζουν γύρω από το βράχο οι ακροατές της δίκης. .... - Σεβασμός στο δικαστήριο,  φωνάζει ο κατήγορος και ρωτά : Υπάρχει υπεράσπιση;

Το λόγο πήρε ο Δωριέας και μεταξύ των άλλων είπε:

--…. Σέβομαι τους μεγάλους θεούς που προστατεύουν την ένδοξη  πόλη σας……... Είμαι Ρόδιος και αγαπώ την πατρίδα μου……... Για την ελευθερία της αγωνίστηκα….. Όσα είπε ο κατήγορος είναι αληθινά, ίσως και λιγότερα από όσα θα μπορούσε να προσθέσει στο κατηγορητήριο………. Λατρεύω την πατρίδα μου και επιθυμούσα να τη δω ελεύθερη και μόνη της να διαφεντεύει τις τύχες της….. Είμαι έτοιμος για την αγάπη της Ρόδου, πιστός στους νόμους μας και στην παράδοση της οικογένειάς μου, να δώσω τη ζωή μου σύμφωνα με τους δικούς σας νόμους. Τίμημα του αιχμαλώτου θάνατος. Εφαρμόστε το νόμο σας………………………………………….

Πρόεδρος: --Υπάρχει υπεράσπιση; Ο νόμος πρέπει να εφαρμοστεί για την τιμή της πολύδοξης Αθηνάς

   Σηκώθηκε  ένας «βαθύγερος»  από το πλήθος, ζήτησε την άδεια να μιλήσει και μεταξύ των άλλων είπε:

- Την υπεράσπιση την έκανε ο ίδιος ο άρχοντας κατήγορος με δυο λόγια μονάχα στο τέλος της βαριάς κατηγορίας, δίνοντας το όνομα του πολυφημισμένου άντρα που σεις τώρα δικάζετε. Δωριέας ο γιος του Διαγόρα. ……   Τόσο λοιπόν εύκολα ξεχνά ο λαός; Στης λήθης τα σκοτάδια πετούν οι άνθρωποι τα περιλάλητα ονόματα;  Της πρόσφατης ιστορίας, της σύγχρονής μας, τα σημάδια, αφανίζει λοιπόν απρόσεχτος ο κόσμος και τα προσπερνά αδιάφορος;  Διαγόρας, άρχοντες τιμημένοι της Αθήνας, ήταν ο άρχοντας της Ρόδου. …. Πυγμάχος πελώριος και «ευθυμάχας». Έτσι τον τραγούδησε ο Πίνδαρος. Ευτυχισμένο τον έκαναν οι θεοί, με λαμπρά παιδιά και εγγόνια, όλους Ολυμπιονίκες δοξασμένους……. Πανένδοξος και ευτυχής όσο κανένας άλλος θνητός, πέθανε μέσα στο στίβο της Ολυμπίας ο Διαγόρας……Και τώρα, άρχοντες δικαστές, δικάζεται εδώ ο ένας απ΄ τους ένδοξους γιους του μεγάλου Διαγόρα, ο μικρότερος και πιο τρανός. Ο Παγκρατιαστής Δωριέας. Τρεις νίκες στην απροσπέλαστη Ολυμπία, επτά φορές στα Νέμεια, οκτώ στα Ίσθμια και μια στα Πύθια. Τόση δόξα λίγοι θνητοί μπορούν να γνωρίσουν και τη δείχνουν τα αγάλματα των Διαγοριδών στην Άλτη της Ολυμπίας. Του πατέρα, τριών γιων δυο εγγονών.  Αυτόν τον ένδοξο και περήφανο άνδρα έχετε μπροστά σας άρχοντες δικαστές και αυτός ο περίφημος Ολυμπιονίκης παγκρατιαστής στέκεται τώρα στην περιφρονημένη θέση του αιχμαλώτου. Για τον άνδρα αυτόν, πριν λίγο , ο δημόσιος κατήγορος ζήτησε να ψηφίσετε την ποινή του θανάτου.   …………………………………………   ……… Οι δικαστές, λέει ο Παυσανίας, Όταν είδαν έναν τόσο σπουδαίο και σε τόση πολλή δόξα τυλιγμένο  άνδρα να στέκεται στην περιφρονημένη θέση του αιχμαλώτου, αντί να τον εκτελέσουν, τον άφησαν ελεύθερο.

ΕΛΛΑΝΟΔΙΚΕΣ

Μυθική είναι η δικαιοσύνη, η τιμιότητα και η αμεροληψία των Ελλανοδικών, όταν σε δύσκολους αγώνες η  Ολυμπιακή νίκη εναπόκειτο  στην κρίση τους. Στη μακραίωνη ιστορία των Ολυμπιακών αγώνων (776 π.Χ έως 393 μ.Χ) όχι μόνο δεν καταγράφηκε χρηματισμός ή μεροληψία από μέρους τους, αντίθετα οι κρίσεις και οι αποφάσεις τους χαρακτηρίζονται σοφές. Τέτοιες αποφάσεις έχουν καταγραφεί πάρα πολλές. 

Οι αγώνες σταματούσαν με τη δύση του ήλιου. Σ΄ έναν αγώνα πυγμαχίας επειδή με τη δύση του ήλιου δεν αναδείχτηκε νικητής, αποφάσισαν οι κριτές ο κάθε αθλητής να δώσει από ένα χτύπημα (γροθιά) τον αντίπαλό του, μετά από κλήρωση. Άντεξε ο πρώτος αθλητής το χτύπημα που δέχτηκε. Ήρθε η σειρά του,  χτύπησε τον αντίπαλο με ανοιχτή παλάμη, όχι με γροθιά, με αποτέλεσμα τα δάκτυλά του σαν πέντε λόγχες να μπουν στα σπλάχνα του αντίπαλου  ο οποίος και πέθανε. Οι κριτές ανακήρυξαν τον νεκρό Ολυμπιονίκη γιατί θεώρησαν πως δέχτηκε πέντε χτυπήματα, όσα και τα δάκτυλα, αντί ενός.

Στην 102^η Ολυμπιάδα (372 π.Χ.) αναδείχτηκε νικητής σε ιππικούς αγώνες, ο Τρωίλος, γιος του Ελλανοδίκη  Αλκίνοου. Με αφορμή το γεγονός αυτό επειδή  άλογα Ελλανοδίκη αγωνίστηκαν  στην Ολυμπία, οι Ηλείοι θέσπισαν στη συνέχεια νόμο  που απαγόρευε στους Ελλανοδίκες να συμμετέχουν με άλογά τους σε ιπποδρομίες.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΑ

Τις ημέρες των Ολυμπιακών αγώνων απαγορευόταν με ποινή θανάτου η είσοδος των γυναικών, και μάλιστα των παντρεμένων στην Άλτι. Μόνο στην ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης  επιτρεπόταν να παρακολουθεί τους αγώνες, καθισμένη στο βωμό της θεάς.

Λίγα είναι τα περιστατικά γυναικών που  προσποιούμενες τον άνδρα εισήλθαν στον απαγορευμένο γι΄ αυτές ιερό χώρο. Ο Παυσανίας αναφέρει την Καλλιπάτειρα, κόρη του Διαγόρα ξακουστού Ρόδιου Ολυμπιονίκη αλλά και γενάρχη Ολυμπιονικών, πως για να παρακολουθήσει τον γιο της Πεισίροδο (αγώνες πυγμής παίδων), μεταμφιέστηκε σε άνδρα γυμναστή προκειμένου να τον δει να αγωνίζεται στην Ολυμπία. Παρόλο που αποκαλύφθηκε δεν τιμωρήθηκε ως ένδειξη τιμής προς τους Ολυμπιονίκες πατέρα, αδερφούς και γιο της. Η Καλλιπάτειρα έγινε αφορμή να θεσπιστεί νόμος που όριζε να προσέρχονται και οι γυμναστές γυμνοί στους αγώνες.

Μια τελείως ξεχωριστή περίπτωση γυναικείας παρουσίας στα Ολύμπια είναι εκείνη της Κυνίσκας, κόρης του Βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμου και αδερφής του Αγησίλαου. Από το ενεπίγραφο  ανάθημα που βρέθηκε σε βάθρο στην Ολυμπία και χρονολογείται στις αρχές του 4^ου αιώνα, προκύπτει πως η Κυνίσκα έλαβε το νικηφόρο στεφάνι στον αγώνα αρματοδρομίας με τέθριππο. Ο Παυσανίας αναφέρει πως η Κυνίσκα είναι η πρώτη γυναίκα που έθρεψε άλογα τα οποία νίκησαν σε Ολυμπιακούς αγώνες. Σύμφωνα με τους κανονισμούς το στεφάνι δίδονταν στον ιδιοκτήτη και όχι στον ηνίοχο.

Η γυναικεία παρουσία στους χώρους άθλησης κατά την αρχαιότητα ήταν θέμα κουλτούρας της κάθε πόλης. Στη Μινωική εποχή, στα «ταυροκαθάψια» (ακροβατικές ασκήσεις πάνω σε άγριους ταύρους), εορτή της γονιμότητας  που τελούνταν  την άνοιξη, λάμβαναν μέρος νέοι και νέες. Σε τοιχογραφίες μυκηναϊκών ανακτόρων, φαίνονται και γυναίκες που συμμετέχουν σε αθλοπαιδιές, ταυρομαχίες και ομαδικά κυνήγια. Γενικά στην αρχαϊκή και κλασσική Ελλάδα η γυναίκα βρίσκεται στο περιθώριο της αθλητικής ζωής, ιδιαίτερα δε στην Αθήνα. Διαφορετική είναι η θέση των γυναικών στο δωρικό κόσμο, όπου οι γυναίκες και γυμνάζονται και παίρνουν μέρος σε αγώνες.

Από τους πιο αξιόλογους  γυναικείους αγώνες  είναι τα Ηραία της Ολυμπίας, που γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια «πεντετηρικοί», με πανάρχαια προδωρική αρχή. Κατά τον Παυσανία πρώτη διοργάνωσε τα Ηραία η Ιπποδάμεια από ευγνωμοσύνη στην Ήρα για το γάμο της με τον Πέλοπα. Μόνο αγώνισμα ήταν ο δρόμος που αντιστοιχούσε στα 5/6 του στάδιου δρόμου και ως έπαθλο διδόταν στεφάνι αγριελιάς

.  Δικαίωμα συμμετοχής είχαν μόνο παρθένες οι οποίες αγωνιζόταν σε  τρεις κατηγορίες ανάλογα με την ηλικία τους. Να πως περιγράφει ο Παυσανίας  την μορφή αθλήτριας των Ηραίων:  Έχει λυτά στους ώμους τα μαλλιά και φορεί κοντό, πάνω από το γόνατο, χιτώνα, που αφήνει ακάλυπτο το δεξιό ώμο ως το στήθος. (Πιθανά τη μορφή αυτή αποδίδει, άγαλμα νέας αθλήτριας που βρίσκεται  στο Μουσείου του Βατικανού, ρωμαϊκό αντίγραφο κλασσικού πρότυπου).

Ξέχωρη θέση στο γυναικείο αθλητισμό κατείχε η Σπάρτη όπου οι μελλοντικές μητέρες γυμνάζονταν και αγωνίζονταν γυμνές στο δρόμο, στην πάλη, στο δίσκο, στο  ακόντιο, όχι μόνο μεταξύ τους αλλά και με τους συνομήλικους νέους. Λάμβαναν επίσης μέρος σε αγώνες που γίνονταν προς τιμή της Άρτεμης. Γυναικείοι αγώνες αναφέρεται πως τελούνταν  στη δωρική αποικία Κυρήνη, στα βόρεια παράλια της Αφρικής, αλλά και στην Ιωνική Χίο.

ΙΕΡΗ ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ

Ως ιδέα η ιερή εκεχειρία, η διακοπή των εχθροπραξιών πριν και μετά από Ολυμπιακούς αγώνες για την ασφαλή μετακίνηση αθλητών και θεατών στο χώρο της Ολυμπίας και όχι μόνο, φαίνεται απλησίαστο όνειρο του σήμερα. Οι παραβιάσεις που καταγράφηκαν είναι ελάχιστες μπροστά στα 1100 περίπου χρόνια διάρκειας των αγώνων. Αυτό οφείλεται στην πανελλαδική αναγνώριση της αξίας των Ολυμπιακών αγώνων, αγώνων που δέθηκαν με την εκεχειρία και που δεν μπορούσαν να γίνουν χωρίς αυτήν. Η δύναμη των όπλων κάποιων, η αλαζονεία της εξουσίας, τα ποικίλα συμφέροντα, η σταδιακή απομάκρυνση των αγώνων από την αυτονόητη συνύπαρξή τους με το «Θείον» είναι μερικοί λόγοι που «έσπαγαν» την εκεχειρία. Στην αντίπερα όχθη, φιλόσοφοι, ρήτορες  όπως ο Ισοκράτης, με το λόγο τους ενέπνεαν το Πανελλήνιο για την θεϊκή αλλά και πανανθρώπινη  αξία της εκεχειρίας:  «……Δίκαια επαινούνται εκείνοι που μας κληροδότησαν το θαυμάσιο αυτό έθιμο να συγκεντρωνόμαστε στο ίδιο μέρος , έχοντας συνάψει προηγούμενα εκεχειρία και παραμερίζοντας τις μεταξύ μας έχθρες…….  Να θυμόμαστε τη μεταξύ μας φυλετική συγγένεια, να ζούμε στο εξής μέσα σε φιλικό κλίμα, να ανανεώνουμε τις παλιές από φιλοξενία φιλίες μας και να συνάπτουμε νέες».

ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΣΑΤΙΡΑ

Ενώ ο Πίνδαρος (518 – 438 π.Χ.) ύμνησε τους νικητές των αγώνων, επόμενοι ποιητές όπως ο  Ρωμαίος Λουκίλιος Γάιος ( θεμελιωτής της έμμετρης σάτιρας, 180 – 103 ή 102 π.Χ.) σατίρισε αθλητές που δεν έφτασαν ποτέ στη νίκη.

Είκοσι χρόνια ξενιτιά και στην πατρίδα του γυρνάει

ο Οδυσσέας. Αμέσως τον γνωρίζει ο σκύλος του ο Άργος.

Κι εσύ, τέσσερις μόνο ώρες, Στρατοφώντα μου, πυγμάχησες κι όχι σκυλιά, μήτε η πόλη όλη δεν σ΄ αναγνωρίζει.

Κι αν σε καθρέφτη δεις το πρόσωπό σου, θα συμφωνήσεις.

«Δεν είμαι ο Στρατοφών» θα πεις κι όρκο θα λάβεις.

Για έναν άλλο πυγμάχο τον «Άπιν»  γράφει:

Οι συναθλητές τον πυγμάχον Άπιν εδώ έθηκαν∙

Κανέναν ποτές του ο άμοιρος, δεν τραυμάτισε.

Η σάτιρά του όπως και άλλων σατιρικών ποιητών δεν περιορίστηκε μόνο στα «σκληρά» αθλήματα (πάλη, πυγμή, παγκράτιο)  «έπιασε» και αθλητές άλλων αγωνισμάτων:

Για τον Χάρμο, αθλητή του δόλιχου, ένας άλλος σατιρικός ποιητής ο Νίκανδρος (σύγχρονος του Λουκίλιου)γράφει:

Στην Αρκαδία μ΄ άλλους πέντε ο Χάρμος έτρεχε

στον δόλιχο, και  - θαύμα μέγα- έβδομος τερμάτισε.

«Πώς έβδομος;» θα πεις, Ζωίλε φίλτατε. «Έξι όλοι κι όλοι..»

Ναι, μα μπήκε ένας φίλος του στο Στάδιο, ιματιοφορεμένος,

«Κουράγιο, Χάρμε!» του φωνάζει. Κι έτσι ήρθε έβδομος.

Κι αν είχε πέντε φίλους, δωδέκατος στο τέρμα θα ΄φτανε.

Ο Λουκίλιος και πάλι στο 85^ο επίγραμμά του γράφει για έναν οπλίτη δρόμου:

Μεσάνυχτα κι ακόμη ο Μάρκος στον οπλίτη δρόμο έτρεχε.

Πάει ώρα που σφραγίστηκαν οι πύλες όλες του Σταδίου.

Βλέπουν οι φύλακες, θαρρούν πέτρινο άγαλμα πως είναι, τάχα πως στήθηκε να τιμηθεί κάποιος οπλίτης.

Περνάει χρόνος ολόκληρος , ανοίγουνε, ιδού ο Μάρκος τρέχει

-ένα μονάχα στάδιο του μένει το δρόμο του σταδίου για να καλύψει.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΤΗΝ

ΕΠΗΡΕΙΑ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΠΕΔΙΑ ΜΑΧΩΝ

Η άθληση, όπως προαναφέρθηκε, δεν είχε αποκλειστικό στόχο την προετοιμασία στρατιωτών. Η στρατιωτική ικανότητα αλλά και οι πολεμικές τακτικές ήταν φυσική απόρροια του αθλητισμού, διότι οι νέοι διαγωνιζόμενοι στους στίβους, στις κονίστρες, στις αθλοπαιδιές, στον χορό, μάθαιναν να αγωνίζονται συνειδητά και ως άτομα αλλά και ως σύνολο. Ο  Άγγλος E.N. GARDINER  γράφει πως  « Η νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών ήταν νίκη μιας χούφτας ασκημένων αθλητών κατά των ορδών μαλθακών βαρβάρων». Βέβαια η έννοια «ασκημένος αθλητής» διαφέρει «παρασάγγας» από την έννοια «ασκημένος «πολεμιστής», γιατί όλοι είχαν πολεμική εκπαίδευση. Στην Ιλιάδα αναφέρεται πως οι Τρώες ήσαν εξίσου ικανοί πολεμιστές με τους Αχαιούς. Οι διαφορές φαίνονται σε επιλεγμένες περιγραφές και απεικονίσεις  που ακολουθούν αλλά δεν είναι και οι μόνες.

Στις παρακάτω απεικονίσεις και περιγραφές φαίνεται η συμβολή της άθλησης  στην εμπέδωση αλλά και εφαρμογή ορισμένων  εννοιών στα πεδία των μαχών :

Συνασπισμός και πειθαρχία.

 

                             

Απόσπασμα από το βορινό τμήμα της ζωοφόρου του θησαυρού των Σιφνίων, στους Δελφούς. ( Γιγαντομαχία, Γ΄αιώνας π.Χ., Μουσείο Δελφών)  Ο Απόλλωνας  και η  Άρτεμις τοξεύουν ομάδα συνασπισμένων γιγάντων.

Δέκατος άθλος του Ηρακλή. Ο ήρωας (αριστερά) αντιμετωπίζει)., με την συμπαράσταση της Αθηνάς, τον τερατώδη Γηρυόνη ή Γηρυονέα, που είχε τριπλό σώμα ή ήταν τρεις που μάχονταν  σαν ένας.

Στις παραπάνω απεικονίσεις φαίνεται ξεκάθαρα η έννοια αλλά και η αποτελεσματικότητα του συνασπισμού. Τόσο οι γίγαντες όσο και ο Γηρυόνης  καλύπτουν με τις ασπίδες και τα κράνη τους όχι μόνο τα σώματά τους αλλά και των  συμπολεμιστών τους.

Στα παρακάτω Ομηρικά αποσπάσματα από την Ιλιάδα, φαίνεται πού υπερτερούσαν, οι Αχαιοί των Τρώων :

 «..Και  φράξαντες το δόρυ με άλλο δόρυ, την ασπίδα με άλλη ασπίδα, έμεναν εκεί ακλόνητοι διότι η μια ασπίδα υποστήριζε την άλλη, η μία περικεφαλαία την άλλη και τον κάθε άνδρα άλλος άνδρας» .

 «..Τόση ήταν η τάξη και η σιωπή ώστε δε θα φαντάζονταν κανείς ότι τόσος λαός συνακολουθούσε  έχοντας φωνή  στα στήθη του. Αντίθετα των Τρώων ο αλαλαγμός ακούγονταν  σε όλο το στράτευμα, ακριβώς όπως ακούγεται ο μυκηθμός των αμνάδων όταν καθώς αρμέγονται  στην αυλή του ποιμένα ακούν τη φωνή των αρνιών….»

Αντίπαλος

Στην παρακάτω, και πάλι Ομηρική περιγραφή, (μονομαχία του Αίαντα με τον Έκτορα) αποδίδεται με όλη της τη μεγαλοπρέπεια η έννοια της λέξης «αντίπαλος».

Αίαντας:

-          Έκτορα θα μάθεις τώρα πως , εκτός από τον Αχιλλέα, υπάρχουν και άλλοι γενναίοι ανάμεσα στους Έλληνες , που πολλοί από αυτούς είναι ικανοί να σε αντιμετωπίσουν. Εμπρός λοιπόν, άρχισε εσύ πρώτος.

-          Έκτορας:

-          Τελαμώνιε Αίαντα, θεόσπατρε, μη προσπαθείς να με τρομάξεις σαν να είμαι παιδί ή γυναίκα που δεν έπιασαν ποτέ στα χέρια τους όπλα . Εγώ είμαι συνηθισμένος σε όλων των ειδών τις μάχες και στους φόνους των ανδρών, γιατί ξέρω να διευθύνω προς τα δεξιά ή προς τα αριστερά την ασπίδα μου. Ξέρω ακόμη να εφορμώ ενάντια στα τρεχάμενα άρματα καθώς και να πολεμώ τραγουδώντας. Γι αυτό δεν καταδέχομαι να χτυπήσω κρυφά με το δόρυ  έναν ανδρείο σαν κι εσένα , αλλά φανερά αν σε πετύχω.

Η νύχτα πλησιάζει και νικητής δεν αναδεικνύεται. Επεμβαίνουν οι κήρυκες Ταλθύβιος των Τρώων και Ιδαίος των Ελλήνων. Ο Ιδαίος προτείνει να παύσουν τον αγώνα. Ο Αίαντας τότε λέγει πως αυτό πρέπει να ζητηθεί από τον Έκτορα που πρώτος προκάλεσε τη μονομαχία. Συμφωνεί ο Έκτορας, αναγνωρίζοντας τη λεβεντιά, τη δύναμη και τη σύνεση του αντίπαλού του και προτείνει να αποχωρισθούν σαν καλοί φίλοι και ανταλλάσσουν μεταξύ τους χρήσιμα δώρα. Ο Έκτορας του δωρίζει ένα αργυρόηλο ξίφος με θήκη, ενώ ο Αίαντας του δωρίζει μια κόκκινη ζώνη. ».     

Τακτική

Εάν συγκρίνουμε την  τακτική που εφάρμοσαν οι Αχαιοί στον Τρωικό πόλεμο με τα δρώμενα στην προπονητική διαδικασία  και στους αθλητικούς αγώνες, θα διαπιστώσουμε πως υπάρχουν  πολλά κοινά σημεία.

 «……Οι Αχαιοί προετοιμαζόμενοι για τη μάχη γνωρίζουν τον κίνδυνο, οι δε αρχηγοί τους δεν τους τον αποκρύπτουν.  Αντίθετα από πιο νωρίς τους γνωρίζουν τη δυσκολία του αγώνα. Ο Αγαμέμνων , καλώντας  το στράτευμα σε προετοιμασία, δηλώνει απερίφραστα  σε  αυτούς ότι η μάχη θα διαρκέσει  ολόκληρη την μέρα και μόνο η νύχτα θα διακρίνει το μένος[1] των ανδρών. Θα ιδρώσει ο τελαμώνας της ασπίδας επάνω  στα στήθη των μαχητών και θα κουραστεί το χέρι από το κράτημα του ξίφους. Απαιτεί επομένως από αυτούς  υπομονή και εμμονή  στον αγώνα, να έχουν πλήρη επίγνωση και των κινδύνων και του καμάτου, δηλαδή την πλήρη και τέλεια ευσυνείδητη ανδρεία ……».

Για να κατευνάσουν την οργή των νέων πολεμιστών που ζητούσαν εκδίκηση για  το θάνατο του Αχιλλέα, οι Αχαιοί οργάνωσαν νεκρικούς αγώνες για να τιμήσουν τον νεκρό ήρωα, ταυτόχρονα όμως απέβλεπαν και σε άλλους στόχους που δείχνει τη βαθυστόχαστη πολεμική τακτική που ακολουθούσαν. Πρώτα έπρεπε να χαλιναγωγήσουν την οργή των νέων πολεμιστών γιατί αυτή θα τους οδηγούσε σε λάθη. Δεύτερο απ΄ τους αγώνες θα αναδεικνυόταν ο «άριστος των Αχαιών»  και ισάξιος του Αχιλλέα. Μια στρατηγική τακτική  που δεν φαίνεται άμεσα αλλά απλά περιγράφεται από τον Όμηρο σαν μέρος της όλης διοργάνωσης των αγώνων, είναι και ο ορισμός Τρώων αιχμαλώτων ως κριτών για την επιλογή του «αρίστου» νικητή  μεταξύ των πρώτων. Από αυτή την επιλογή φαίνεται η εκτίμηση που έτρεφαν οι Αχαιοί για τους Τρώες εχθρούς τους,  αλλά και την εμπιστοσύνη προς αυτούς για το σκοπό που ορίστηκαν. Εκείνο που δε φαίνεται και  είναι απόλυτα πετυχημένη στρατηγική επιλογή  είναι η απήχηση που θα είχε στους Τρώες η ανάδειξη ισάξιου με τον Αχιλλέα πολεμιστή, μετά το τέλος των αγώνων, όταν μάλιστα μάθαιναν πως ψηφίστηκε και από Τρώες αιχμαλώτους.

---

 

 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΑΓΩΝΕΣ

 

Αριστερά: Δρομέας σε θέση εκκίνησης. Χάλκινο άγαλμα (480-470 π.Χ) Ολυμπία. Δεξιά: Δρομείς ταχύτητας από αμφορέα του Γ΄ αι. π.Χ. Νέα Υόρκη.

 

Λαμπαδηφορία: Οδηγημένος από τη Νίκη ο νικητής λαμπαδηφόρος ανάβει το βωμό του τιμώμενου θεού.(Ε΄αι. π.Χ., Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο).

Αριστερά: Ο δισκοβόλος του Μύρωνα. Ε΄αι. π.Χ. (Ρώμη). Δεξιά: Ακοντιστής σε ερυθρόμορφο αμφορέα του 500 π.Χ.  

 Αριστερά: Πάλη. Παραστάσεις από αγώνες. Ερυθρόμορφος αμφορέας του 530 π.Χ. (Βερολίνο). Δεξιά: Παγκράτιο. Προπόνηση αθλητών. Από ερυθρόμορφο κύλικα του πρώτου τέταρτου του Ε΄ αιώνα. (Λονδίνο).

Αριατερά: Πυγμαχία. Απεικόνιση παράβασης στη διάρκεια του αγώνα. Αρχές του 5^ου αι. π.Χ. (Νέα Υόρκη). Δεξιά : Αγώνας οπλιτοφρόμου.Αμφορέας του Γ΄αιωνα π.Χ. (Μόναχο, Αρχαιολογικό Μουσείο).

 

Αριστερά: Ιπποδρομία Γ΄ αι. π.Χ. (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο). Δεξιά: Αρματοδρομία από παναθηναϊκό αμφορέα του τέλους του Ε΄ αι.(Λονδίνο ).

Παιχνίδια: Επάνω, «επίσκυρος σφαίρα». Παιχνίδι ορμητικό και βίαιο. Κάτω: Παιχνίδι που θυμίζει το σύγχρονο hockey. Τέλος του Γ΄ αι. π.Χ. (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

      Παράσταση κατάδυσης από τοιχογραφία,  γύρω στο 480 π,Χ. (Μουσείο Paestum)

γύρω στο 480 π.Χ. (Μουσείο Paestum).

 

Κυριάκος Κων/νου Παπαδόπουλος

Καθηγητής Φυσικής Αγωγής.

Γιαννιτσά Οκτώβρης 2004

  Βιβλιογραφία:                                                                                           

1.       «Η Γυμναστική των Αρχαίων Ελλήνων».  Ι.ΧΡΥΣΑΦΗ

2.       Οι σωματικές ασκήσεις στην προϊστορική Ελλάδα. ΑΧΙΛΛΕΑ Σ. ΔΡΙΒΑ

3.       «Από τους θρύλους της Ολυμπίας» ΚΛΕΑΝΘΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ

4.        «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας» ΧΡΙΣΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ, 1968.

5.       ΠΑΙΔΕΙΑ ,ΕΚΔΟΤΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΜΑΛΛΙΑΡΗ.

6.       ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ.

7.       ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ –ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ» . 23 Μαΐου 2004.

8.       ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ» 25 Απριλίου 2004.

 

 [2] Αρίστιππος: Ιδρυτής της Κυρηναϊκής Σχολής, μαθητής του Σωκράτη (435 - 356 π.Χ.)                     [ 1)   Μένος: Ψυχική ορμή, ακράτητη δύναμη

---

[i] Κότινος: Στεφάνι αγριελιάς.

[ii]  (μυθ) Ενδυμίων : Αρχέγονη θεότητα που κατοικούσε μέσα στη γη.

[iii] (μυθ) Αέθλιος : Γιός του Δία ή του Αιόλου

[iv] (μυθ) Δευκαλίων :  Γενάρχης των Ελλήνων, βασιλιάς της Φθίας.